آموزش مهارت های زندگی از نگاه نهج البلاغه

امام علی(ع) در کتاب نهج البلاغه، بهترین و کاملترین مهارت­های زندگی را به مخاطبان خود آموزش می­دهد. از نظر ایشان ندانستن ارزش خویش و نداشتن مهارت خودآگاهی، زمینه­ی نابودی شخص را فراهم می­کند و با اتخاذ تصمیمات مناسب و خلاقانه، آینده خود را تضمین کرد و از هر اشتباه و لغزش به دور بود.

خودآگاهی در حقیقت توانایی شناخت خود و آگاهی از ویژگی­ها، نقاط ضعف و قوت، تمایلات، ترس‏ها و انزجارهای‏ خویش است.

رشد خودآگاهی به فرد کمک می‏کند تا دریابد، تحت‏ استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش شرط و شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین‏فردی موثر و هم‏دلانه است. خودشناسی پیش نیاز روابط موثر اجتماعی و بین فردی است و در ایجاد همدلی و هم­حسی با دیگران نقش مهمی دارد.

اکثر مکاتب و روش­های مشاوره­ای و روان درمانی در روان­شناسی و حتی پیش از آنها در مکاتب الهی و به ویژه اسلام و آموزه­های دینی و احادیث و روایات ائمه­ی اطهار (ع) افراد را به تدبر در خویشتن فراخوانده اند. امام صادق (ع) در این باره می­فرماید: «شناخت خویشتن، سودمندترین دانش­ها است».

مهارت خودآگاهی یکی از اساسی­ترین مهارت­های زندگی است. در نهج البلاغه و سخنان گهربار مولا علی (ع)، به کرات نسبت به فراگیری و ارزش والای این مهارت در زندگی اشاره شده است. امام علی (ع) در حکمت 149 درباره­ی ضرورت خودآگاهی و خودشناسی چنین می­فرماید: «کسی که ارزش خود نشناخت جان خود را باخت».

امام (ع) در حکمت فوق که بی­شک یکی از پربارترین سخنان است به وضوح  به ارزش والای خودآگاهی اشاره و فراخوانده است.

ایشان، عدم آگاهی و شناخت از خویشتن را با نابودی شخص برابر دانسته است. امام (ع) در فراز دیگری از سخنانش، به همین ضرورت اشاره می­کند: «دانا کسی است که ارزش خود را بشناسد و در نادانی انسان همین بس که اررزش و قدر خویش را نداند».

توانایی تصمیم­گیری درست، به فرد کمک می‏کند تا به‏ نحو موثرتری در مورد مسایل زندگی تصمیم‏گیری کند. اگر اشخاص بتوانند در مورد اعمال خود، فعالانه تصمیم بگیرند، و جوانب متفاوت انتخاب‏ها را بررسی، و پیامد هر انتخاب را ارزیابی‏ کنند، مسلما در سطوح بالاتر سلامت روانی قرار خواهند گرفت. «تصمیم­گیری­های غیرمنطقی و نادرست باعث اضطراب و افسردگی می­شود و تصمیم­گیری عاقلانه آینده­ای روشن را پیش روی فرد می­گذارد و اطمینان و آرامش ویژه­ای را به زندگی فرد می­بخشد».

معلم انسان­ساز ما، چنین به تدریس مهارت تصمیم­گیری می­پردازد: برای قدم گذاشتن در مسیر صحیح زندگی و انتخاب راه درست از نادرست، ابتدا باید تمامی جوانب کار را سنجید و از تصمیم­های گذشتگان و پیامدهای آن­ها عبرت گرفت و به آن­ها نظر افکند تا بهترین راه را انتخاب کرد و بهترین تصمیم را گرفت. وی اندیشیدن قبل از هر تصمیم و اراده­ای را بهترین راه مصون ماندن از اشتباهات جبران­ناپذیر می­داند.

«هرکس باید از کار خویش بهره گیرد، و انسان بینا کسی است که به درستی شنید و اندیشه کرد، پس به درستی نگریست و آگاه شد، و از عبرت­ها پند گرفت، سپس راه روشنی را پیمود، و از افتادن در پرتگاه­ها و گم شدن در کوره راه­ها، دوری کرد، و کوشید تا عدالت را پاس دارد و برای گمراهان جای اعتراض باقی نگذارد، که در حق سخت­گیری کند، یا در سخن حق تحریف روا دارد، یا در گفتن سخن راست بترسد».

کتاب نهج البلاغه، نه تنها حاوی مهارت­های اساسی مورد نیاز زندگی است بلکه با تامل و تدبر در آن می­توان به هزاران هزار مهارت ارزشمند دیگر در زندگی دست یافت که انسان را به کمال مطلوب خویش در زندگی می­رساند و او را در مقابل هر مشکل و تنش و ناملایمات زندگی مقاوم می­سازد.